آواز افشاری 3 جناب دماوندی ضبط 1291
دوازدهمین آواز ضبط شده محمد فلاحی، مشهور به جناب دماوندی
اولین آواز افشاری جناب دماوندی که با همراهی نوازنده برجسته و صاحب سبک دوره قاجار، میرزا حسینقلی خان فراهانی مشهور به جناب میرزا ضبط شد، نقطه عطفی در تاریخ موسیقی دستگاهی کشور به شمار می رود. میرزا حسینقلی نه تنها به عنوان نوازنده برجسته شناخته می‌شد، بلکه به عنوان معلم و مربی نیز تأثیر زیادی بر نسل های بعد از خود گذاشت. شاگردان او بسیاری از تکنیک ها و اصول نوازندگی را از وی آموختند و سبک منحصربفرد میرزا را در اجراهای خود ادامه دادند. در صفحه آواز افشاری 3 جناب دماوندی، میرزا حسینقلی خان، فرزند آقا علی اکبر فراهانی به عنوان یکی از تار نوازان نامدار ایران که تا آن روز سابقه همکاری با خوانندگان تراز اول بسیاری را در کارنامه داشت، با دقت و مهارت بالای خود و همچنین هماهنگی بالایی که با جناب ایجاد کرد، توانست زمینه ساز ضبط صفحه ای موفق و ماندگار شود.
لازم به ذکرست که چند روز پیش از رکورد این اثر، نخستین صفحه آواز افشاری جناب دماوندی همراه با تار علی اکبرخان شهنازی، فرزند میرزا حسین قلی خان فراهانی ضبط شده بود. دومین آواز افشاری دماوندی نیز با کمانچه میرزا حسین خان اسماعیل زاده اجرا شده بود و آواز افشاری 3 جناب دماوندی، نخستین همکاری مشترک میان این او و میرزا حسینقلی خان در گوشه افشاری بود.
آواز افشاری 3 جناب دماوندی؛ بازخوانی آواز ابوعطا 1 در قالبی دیگر
آواز افشاری یکی از گوشه های محبوب و پرطرفدار موسیقی دستگاهی است که از دیرباز جایگاه ویژه ای در دل شنوندگان ایرانی دارد. جناب دماوندی، آوازخوان نامدار اواخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم خورشیدی، در ثبت و اجرای این گوشه نقشی بسزا ایفا کرد. آنچه در این متن به آن پرداخته می شود، نه فقط پرداختن به مسائل مرتبط با اجرای زنده یاد جناب دماوندی، بلکه اهمیت تاریخی این صفحه گرامافون می باشد.
شنبه، ۲۷ مهرماه سال ۱۲۹۱ خورشیدی یکی از مهم‌ترین و پرکارترین روزهای سری نخست ضبط آثار جناب دماوندی بود. از صبح تا غروب آن روز، او بیش از ده اجرای آواز داشت که در میانشان، ضبط آواز افشاری 3 برنامه ریزی شده بود. این حجم از فعالیت و تمرکز نشان دهنده حرفه ای بودن خواننده و نوازنده است. علاوه بر این، اجرای همزمان با نوازندگان برجسته و رعایت هماهنگی دقیق میان ساز و آواز، اهمیت ضبط را دو چندان کرده بود. هر اجرا فرصتی برای ثبت تکنیک‌های ظریف آواز و نغمه‌های دقیق دستگاهی بود. بنابراین ضبط آواز افشاری نه تنها یک قطعه موسیقایی، بلکه یک مدرک تاریخی زنده از مهارت و دقت هنرمندانه جناب دماوندی به شمار می آید.
لازم به ذکر می باشد که متن خوانده شده در آواز افشاری 3 جناب دماوندی، دقیقاً همان شعری است که پیشتر در آواز ابوعطا 1 جناب دماوندی اجرا شده بود. این موضوع نشانگر توجه خاص استاد دماوندی به هماهنگی میان شعر با موسیقی و ایجاد فضایی تاثیرگذار است. چرا که در صفحه آواز افشاری 3 جناب دماوندی، شعر به عنوان هسته معنایی اثر، با ریتم و حس دستگاه افشاری ترکیب شده و شنونده را در فضایی روحانی و عاشقانه فرو می برد. از دیدگاه موسیقی‌شناسی نیز، هماهنگی شعر و دستگاه افشاری نیازمند مهارت ویژه‌ای است؛ زیرا این گوشه به لحاظ ریتمیک و ملودی دارای پیچیدگی‌های ظریفی است که در صورت دقت کم، امکان دارد تعادل صوتی و معنایی اثر مختل شود.
هنرمندانی که در ضبط آواز افشاری 3 جناب دماوندی در سال 1291شرکت داشتند
میرزا حسینقلی خان فراهانی
نوازنده تار
جناب دماوندی
خواننده
از سومین تا چهارمین آواز افشاری جناب دماوندی؛ شانزده سال سکوت
سال‌ها بعد، در زمستان سال ۱۳۰۷ خورشیدی، جناب دماوندی آواز افشار دیگری را به نام آواز افشاری ۴ اجرا کرد که بر روی صفحات گرامافون با لیبل‌های زرد رنگ شرکت پلیفون ضبط شد. البته دلیل بوجود آمدن وقفه شانزده ساله ای که بین ضبط سری اول و دوم آثار جناب دماوندی بوجود آمد، فراز و فرودهای مهم سیاسی رخداده در ایران بود از جمله سقوط سلسله قاجار و روی کار آمدن خاندان پهلوی بود. همچنین وقوع جنگ جهانی اول و پیامدهای مصیبت بار آن بر جامعه بین الملل و به ویژه مردم ایران را نباید فراموش کرد. این وقفه که موجب از دست رفتن فرصت بسیار خوبی جهت ضبط آثار موسیقیدانان اواخر دوره قاجار بود، ضربه سنگین و جبران ناپذیری بر پیکره آرشیو صوتی موسیقی دستگاهی وارد کرد.
یکی دیگر از وجوه اهمیت ضبط آواز افشاری، همکاری با نسل دوم خانواده فراهانی و نوازندگان برجسته‌ای مانند علی اکبرخان شهنازی و میرزاحسین خان اسماعیل‌زاده بود. این همکاری‌ها نه تنها کیفیت اجرا را افزایش می‌داد، بلکه باعث تثبیت سبک و سنتی شد که در خانواده‌های بزرگ موسیقی ایران شکل گرفته بود. این تعامل میان آوازخوان و نوازنده، نمادی از همکاری میان نسل‌ها و انتقال دانش موسیقیایی است. نسل بعد، با شنیدن این ضبط‌ها، می‌توانست علاوه بر لذت شنیداری، نحوه اجرا، تکنیک‌های نوازندگی و انتخاب شعر را نیز مطالعه و بازآفرینی کند.
متن شعر آواز افشاری 3 جناب دماوندی
چو يار بر سر صلح است و عذر می خواهد
توان گذشت زِ جور رقيب در همه حال
پالایش صوتی آواز افشاری 3 جناب دماوندی
با گذشت یک قرن از اجرای آواز افشاری 3 جناب دماوندی در استودیو تجارتخانه مسیو هامبارتسوم هایراپیان در تهران، نتیجه این هنرمند تصمیم به گردآوری آثار او گرفت. کیان فلاحی، در گام نخست آرشیو خانوادگی را بررسی کرد و پس از جستجویی چند ساله، تمام آثار صوتی مرتبط با جدش را گردآوری نمود. در دومین گام او همراه با تیمی متخصص اقدام به بازگردانی صداهای قدیمی و آنالوگی که روی صفحات سنگی ضبط شده بود به فرم دیجیتال و بروز کرد. در قدم بعدی، آنان همزمان با گرفتن نویز فایل ها، اقدام به پالایش صوتی آوازهای جناب کردند. رعایت اصول حرفه ای در حین این کار بسیار دشوار بود، چرا که گاهی اوقات هنگام حذف صداهای مزاحم، صدای خواننده یا ساز نوازنده نیز دچار آسیب نقطه ای یا کلی می شد. کیان فلاحی، پس از گرته برداری صوتی از آوازهای پدرپدربزرگش، برخی اشعار خوانده شده توسط او را که هنوز حتی برای خانواده او نیز نامشخص بود، استخراج کرد و سپس در گام پایانی لیستی کامل شامل تمام شماره کاتالوگ و قالب های صفحات گرامافون جناب دماوندی تهیه کرد. او برای ایجاد ارتباط بهتر مخاطبین آثار با محتوای آوازهای پدرپدربزرگش، اشعار را با صدای خودش دکلمه کرد و همچنین در ابتدا و انتهای هر فایل صوتی توضیحات تکمیلی را افزود تا علاقمندان بتوانند به راحتی با جزییات و دیسکوگرافی این اسناد شنیداری تاریخ موسیقی ایرانی آشنا شوند.
آثار پیشنهادی مرتبط با آواز افشاری 3 جناب دماوندی
