آواز مثنوی بیات ترک جناب دماوندی ضبط 1307
بیست و هفتمین اثر ضبط شده محمد فلاحی، مشهور به جناب دماوندی
به گفته آنانی که جناب دماوندی را از نزدیک می شناختند، این خواننده دارای تسلط بالایی بر ادبيات پارسی بوده و اشعار زيادی را به خاطر داشته است. شايد تحصيل نزد پدرش، میرزای معلم که در دوره ای لشکرنویس سپاه ایران و در زمان، دبير وزير نظام کشور و در عین حال از معلمان برجسته دوره ناصرالدین شاه قاجار، عامل اصلی اين قضيه بوده است و از طرفی هم شايد تحصيل در يکی از مدارس عالی تهران، يعنی مدرسه صدر که پس از دارالفنون تاسیس شد، عامل دیگر این تسلط به شمار آید.
همان گونه که در آواز مثنوی بیات ترک جناب دماوندی به خوبی شنيده می شود، انتخاب بيتی از هفت اورنگ، اثر جامی و اتصال تک مصراعی از سلامان و ابسال، شاهديست بر هنر خواننده در ايجاد هماهنگی ميان کلام و آواز، چرا که تغيير در اشعار کهن ايرانی کار هر خوانندهای نبوده و اجراي چنين شعري در مثنوي بيات ترک، خود مهارتي ميخواهد که به تمرين و ممارست بسيار نيازمند است. این قطعه با همراهی تار مرتضی خان نی داوود و ویولن موسی خان نی داوود، در سال 1307 خورشیدی رکورد شد. محل اجرای آواز استودیو تجارتخانه میرحکاک، نمایندگی وقت شرکت پلیفون در تهران بود و صفحات گرامافون تکثیر شده با لیبل های زرد رنگ منقش به نام این شرکت بین المللی تولید و تکثیر شدند.
صفحه مثنوی بیات ترک؛ بازتاب دوران طلایی موسیقی ایران
این صفحه گرامافون، دومین اجرای جناب دماوندی در سال 1307 خورشیدی و در قالب مثنوی خوانی بود. او در همین دوره ضبط، ابتدا یک آواز مثنوی افشاری یا مثنوی پیچ اجرا کرده بود و سپس اقدام به ضبط آواز مثنوی بیات ترک نمود. اجرای آواز در دستگاه های گوناگون موسیقی ایرانی، تنها در دو دوره ضبط و همچنین مدت زمان کوتاهی که برای آواز خواندن میسر بود، خود از نکات مهم و قابل تامل کارنامه هنری استاد دماوندی به حساب می آید. اینکه این ردیفدان تنها به ضبط چند آواز خاص اکتفا نکرده است و همواره سعی در اجرای طیف گسترده ای از گوشه های آوازی داشته و در عین حال توانسته هر اثر را به یک درس آموزشی برای نسل های بعدی مبدل کند، نمایانگر گستره دید جناب دماوندی می باشد.
نوازندگی مرتضی خان نی داوود در طول صفحه گرامافون آواز مثنوی بیات ترک، با زیبایی هر چه تمام و به شیوه ای هنرمندانه، ما را به دوره شکوه و جلال موسیقی سنتی ایران سوق می دهد. از لحظه ای که صدای تار این هنرمند، با ریتم تند اما منظمش آغاز می شود، گویی شنونده به تونل زمان وارد شده است. مسیری که در جای جایش می توان خط سیر اساتید نامدار ساز ایرانی را شنید. از ردیف میرزا عبدالله تا مضراب آقا حسینقلی خان فراهانی، از نخستین آثار علی اکبر شهنازی در دوران نوجوانی تا بلوغ تار نوازی در شیوه نوازندگی درویش خان و …
هنرمندانی که در ضبط آواز مثنوی بیات ترک جناب دماوندی در سال 1307 شرکت داشتند
جناب دماوندی
خواننده
مرتضی خان نی داوود
نوازنده تار
موسی خان نی داوود
نوازنده ویولن
موسیقی ایرانی، از دربار ناصری تا صفحات سنگی
در مسیر بررسی سیر تحول موسیقی ایران در دوره معاصر، باید به دید هنری ناصرالدین شاه قاجار و همچنین نقش میرزا محمد تقی خان فراهانی، مشهور به امیرکبیر دقت کرد. انتقال پایتخت به تهران در این دوره و همچنین اقداماتی که موجب گردید تا خوانندگان و نوازندگان بسیاری از شهرها و روستاهای مختلف کشور به دارالخلافه نقل مکان کنند، موجب شد تا بستر رشد موسیقی سنتی فراهم آید. همچنین ارج نهادن ناصرالدین شاه به هنرها، از نقاشی و نویسندگی گرفته تا تئاتر، تعزیه و موسیقی باعث شد که وقتی در زمان حکومت مظفرالدین شاه، شرایط ضبط صدا در خارج و سپس در ایران فراهم شد، بلافاصه هنرمندانی نظیر میرزا حسینقلی خان فراهانی، جناب دماوندی، حسین طاهرزاده، اقبال السلطان، درویش خان، عبدالله خان دوامی، نایب اسدالله خان، حسین خان اسماعیل زاده، باقرخان رامشگر، احمد خان ساوه ای و … برای ضبط آثارشان بر صفحات سنگی، پیش قدم شوند.
متن شعر آواز مثنوی بیات ترک جناب دماوندی
ديد مجنون را يکي صحرا نَوَرد
در ميان باديه بِنشَسته فَرد
جامه های خُسرَوانی در بَرَش
پژواک آواز مثنوی بیات ترک در مستند جناب دماوندی
پرسش و پاسخ های زیبا و موسیقایی خواننده و نوازندگان در این صفحه گرامافون، از آواز مثنوی بیات ترک اثری ماندگار ساخته است. مکث هایی بجا و کشش هایی تاثیرگذار موجب شده تا این اثر جناب دماوندی، بی آنکه شعری طولانی داشته باشد، به عنوان ضبطی مینیمال اما تاثیرگذار شناخته شود. شما می توانید، بازتاب تصویری پخش این آواز را در بخش پایانی فصل ششم سریال مستند جناب دماوندی مشاهده نمایید. سخنانی که شرکت کنندگان در بخش مصاحبه این فیلم درباره آواز مثنوی بیات ترک بیان می کنند و تحلیل های دقیق ارائه شده از سوی این تحلیلگران و موسیقیدانان برجسته حال حاضر کشور، می تواند نشان دهنده اهمیت بالای این اثر، به عنوان سندی صوتی و تاریخی از موسیقی سنتی ایران باشد.
آثار پیشنهادی مرتبط با آواز مثنوی بیات ترک جناب دماوندی
