آواز افشاری 4 جناب دماوندی ضبط 1307
بیست و چهارمین اثر ضبط شده محمد فلاحی، مشهور به جناب دماوندی
بعد از تجربه موفق ضبط سه صفحه گرامافون در سال 1291 خورشیدی همراه با هنرمندانی چون میرزا حسینقلی خان فراهانی، علی اکبرخان شهنازی و میرزا حسین خان اسماعیل زاده، جناب دماوندی چهارمین آوازش را در این گوشه دستگاه شور، با همراهی ساز مرتضی خان و موسی خان نی داوود اجرا نمود.
شعری که جناب دماوندی برای اجرای آواز افشاری 4 انتخاب کرد، سروده امیر خسرو دهلوی، شاعر قرن ششم و هفتم خورشیدی است. معنا و مفهوم عمیق متن این شعر، همچون سایر اشعاری که خواننده در دیگر آثارش برای اجرا برگزیده است، یکی ازنکات مهمیست که باید به آن توجه کرد. اشراف بر ادبیات فارسی و آشنایی با آثار شاعران دوره های گوناگون ایران، از لسان الغیب حافظ شیرازی گرفته تا خیام نیشابوری و از جامی، سعدی و فردوسی گرفته تا حتی تصنیف سرایان هم عصرش که با برخی از آنان نظیر علی اکبر شیدا و ابوالقاسم عارف قزوینی هم آشنایی و دوستی داشته است، می تواند در شناخت بهتر زندگی هنری و تحلیل دقیق فعالیت های هنری جناب دماوندی به پژوهشگران کمک شایانی کند.
بر روی دیگر صفحه افشاری 4 که با لیبل زرد رنگ شرکت پولیفون رکورد در تهران ضبط شده، جناب دماوندی مثنوی افشاری بسیار زیبایی دارد که شنیدن آن، می تواند تداعی گر مثنوی معروف شادروان استاد شجریان، پیش از ربَّنای ایشان باشد.
جناب دماوندی؛ هنرمندی که هرگز برای خود پولی برنداشت
جناب دماوندی هنرمندی بود که در قالب یک چهارچوب نمی ماند. همانطور که فعالیت های هنری او به خوبی نشان می دهد، شخصیتی پویا، زنده و در عین حال منظم داشت. آنطور که از اسناد و مدارک خانوادگی ایشان بر می آید، ایشان هرگز شغلی مرتبط با موسیقی نداشته است. محمد فلاحی هرگز از درآمد کنسرت هایی که برگزار می کرد، سهمی را برای خود بر نمی داشت. او اساساً با دریافت پول در مقابل اجرای آواز در هر قالب مخالف بود. در دوره ناصرالدین شاه قاجار آواز خواند، به اروپا رفت و نخستین ایرانی بود که به اجرای آواز در قالب کنسرت پرداخت، در جریان جشن های پس از پیروزی انقلاب مشروطه به اجرای تصانیف وطنی پرداخت، پس از فوت علی قلی خان بختیاری در خانه آن سردار بزرگ اذان خواند، در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی در شهرهای گوناگون ایران کنسرت های خیریه برگزار کرد و …، اما هرگز از راه خوانندگی درآمدی بدست نیاورد. تمام درآمد بدست آمده را برای ساخت مدارس، بازسازی آنان، تاسیس بهداری، خرید لوازم پزشکی، تامین مالی قشون نظامی یا کمک به بینوایان خرج می کرد.
جناب دماوندی که فرزند لشکرنویس سپاه ایران و یکی از مشاورین ارشد ارتش در دوره ناصرالدین شاه، به نام شیخ محمد علی دماوندی مشهور به میرزای معلم بود، از نظر مالی نیاز مالی و اصولاً دریافت پول در قبال اجراهای موسیقی نداشت. اما روحیه متفاوت اون نسبت به بسیاری دیگر از هم عصرانش باعث شد تا بلافاصله پس از فارغ التحصیلی از مدرسه صدر تهران، به استخدام ارگان های مهمی از قورخانه تا اداره دارایی درآید. حتی در سال های بسیاری که به تشکیلات بختیاری خدمت کرد، هرگز برای اجرای آواز آنجا نبود. کار اصلی او به واسطه تسلط بالایی که در امور حقوقی و ریاضیات داشت، فعالیت در مقام مشاور سردار اسعد بختیاری دوم و سوم بود.
صفحه افشاری 4 در سال 1307 خورشیدی ضبط شد. در سال های نخست شکل گیری حکومت پهلوی و هنگامی که او به عنوان خواننده ای مشهور و شناخته شده در میان مردم، همراه با وزیر جنگ رضاشاه، یعنی جعفر قلی خان بختیاری یا همان سردار اسعد سوم، در مراسم گوناگون شرکت می کرد. پختگی صدا و تغییر در شیوه خوانش این هنرمند نسبت به آثار ضبط شده او در سال 1291 خورشیدی کاملاً مشهود است. در آن زمان، شاعران و هنرمندان بسیاری در اشعارشان به صوت داوودی جناب دماوندی اشاره کرده اند که در بخش مقالات سایت به آنان خواهیم پرداخت.
هنرمندانی که در ضبط آواز افشاری 4 جناب دماوندی در سال 1307 شرکت داشتند
جناب دماوندی
خواننده
مرتضی خان نی داوود
نوازنده تار
موسی خان نی داوود
نوازنده ویولن
صفحه افشاری 4 جناب دماوندی؛ آوازی فراتر از سنت ها
همکاری منحصربفرد جناب دماوندی با خاندان نی داوود در سال 1307 خورشیدی تبلور در هم آمیختگی و نگرش متفاوت این هنرمند در آن زمان است. درست وقتی که بخش زیادی از جامعه کشور حتی ظروف غذای سایر پیروان سایر ادیان را نجس می دانستند، جناب دماوندی نه تنها دوستان زیادی در میان اقشار مختلف مذهبی داشت، بلکه با مرتضی و موسی خان نی داوود که برآمده از خانواده ای کلیمی بودند هم به ضبط صفحه گرامافون پرداخت. باید در نظر داشت که این خواننده پیشتر نخستین صفحه گرامافون اذان ایران را در سال 1291 خورشیدی ضبط کرده بود و به دلیل فروش بالای آن صفحه گرامافون و عدم شناخت بسیاری از مردم جامعه نسبت به سابقه آوازی او، چنان چه در برخی منابع از او به عنوان موذن یا مناجات خوان یاد شده است، تداعی یک موذن یا خواننده ای مذهبی را داشت. در چنین فضایی هم آوایی با ساز مرتضی نی داوود بسیار حائز اهمیت و قابل تامل می باشد.
باید بدانیم که درست در همان روزگاری که جناب دماوندی در استودیوهای ضبط تجارتخانه عزرا میرحکاک مشغول اجرا بود، آوازهای یکی از شاگردانش هم، به نام قمرالملوک وزیری در حال ضبط شدن بر صفحات سنگی شرکت پولیفون رکورد بود. صفحاتی که با لیبل های قرمز و طلایی به فروش می رسیدند و نوازندگان همراهی کننده در آنان، موسی و مرتضی خان نی داوود بودند. هنرمندانی که در سال های بعد به نسل تاثیرگذار و موفق موسیقی سنتی ایران تبدیل شدند. جناب دماوندی صفحه آواز افشاری 4 را زمانی خواند که چند سال پیش از آن، کنسرتی برای تاسیس نخستین مدرسه دخترانه زرتشتیان، به دعوت ارباب کیخسرو و کیانیان در تهران روی صحنه برده بود. نکات شاید در ظاهر بی اهمیت اما بسیار مهم که آشکارا نشان می دهد، دیدگاه این موسیقیدان، نسبت به جایگاه بانوان در جامعه ایرانی از همان دوره قاجار با دیگران متفاوت بوده است.
متن شعر آواز افشاری 4 جناب دماوندی
تارِ مويَت را جدا مَشّاطه گر از شانه کرد
دست آن مَشّاطه را بايد جدا از شانه کرد
آواز افشاری جناب دماوندی؛ از مکتب خاندان فراهانی تا تصنیف مرغ سحر
صفحات آواز افشاری جناب دماوندی که در سال 1291 و 1307 خورشیدی ضبط شدند، شاهدانی زنده از همکاری این خواننده با نسل های مختلف موسیقی ایرانی می باشند. از هم آوایی با تار نوازان بی مانند خاندان هنر، یعنی میرزا حسینقلی قلی خان فراهانی و فرزند او، علی اکبر خان شهنازی تا اجرای آواز در کنار استاد کمانچه تاریخ ایران، میرزا حسین خان اسماعیل زاده و سرانجام ضبط چهارمین صفحه افشاری با همراهی مرتضی خان نی داوود که نخستین نوازنده و آهنگساز تصنیف مشهور مرغ سحر بود.
از سوی دیگر، صفحات افشاری جناب دماوندی سند موسیقایی زنده ای از تداوم و انتقال میراث موسیقی ایرانی است. ارتباط بین نسل های گوناگون نوازندگان و خوانندگان، در این آثار به روشنی دیده می شود. میرزا حسینقلی قلی خان فراهانی و میرزا حسین خان اسماعیل زاده، نمایندگان نسل پیشین، و علی اکبر خان شهنازی و مرتضی خان نی داوود نمایندگانی از نسل شاگردان آنان و جوانانی بودند که هر کدام با سبک و تکنیک خود، فضای پویا و منحصربفردی را در موسیقی دستگاهی خلق کردند. این تعامل میان سنت و نوآوری، از ویژگیهای برجسته صفحات افشاری استاد دماوندی بوده و نشان دهنده آن است که او نه فقط به گذشته وفادار بوده، بلکه به آینده نیز نگاهی ویژه داشته است.
همچنین، اهمیت اجتماعی و فرهنگی صفحات گرامافون او را نباید نادیده گرفت. زنده یاد دماوندی با اجرای آواز در کنار نوازندگان برجسته هم عصر خود، نشان داد که موسیقی میتواند مرزهای فرهنگی و اجتماعی را درنوردیده و نگاه های مختلف را به یک تجربه مشترک دعوت کند. در نهایت، صفحات آواز افشاری جناب دماوندی نه تنها آثاری موسیقایی و ماندگار به شمار می آیند، بلکه اسنادی تاریخی از تعامل هنری، همآوایی میان نسلها و نگاه نوگرایانه به موسیقی ایرانی محسوب میشوند. این آثار نشان میدهند که این هنرمند با درک عمیقش نسبت به هنر و تاریخ موسیقی ایران، چگونه توانست میراث ارزشمندی را برای آیندگان برجای بگذارد و صدایش را ماندگار سازد. هر بار گوش دادن به این صفحات سنگی، تجربهایست که همزمان هنر و تاریخ را به شنوندگان منتقل می کند و اهمیت نقش هر هنرمند در شکلدهی به جریانهای فرهنگی و موسیقایی جامعه را به وی یادآور می شود.
آثار پیشنهادی مرتبط با آواز افشاری 4 جناب دماوندی
