اذان 1 جناب دماوندی ضبط 1291

اذان 1 جناب دماوندی؛ الگوی موفق پیوند آواز اصیل ایرانی با موسیقی مذهبی

در سال ۱۳۰۷ خورشیدی، شرکت پولیفون رکورد دوباره از جناب دماوندی برای ضبط آثارش دعوت کرد. در میان این مجموعه، اذانی  رکورد شد که بعدها روی لیبل صفحات تکثیر شده آن، عنوان اذان ۲ جناب دماوندی نوشته شد. در این نسخه، او همچنان به بیات ترک وفادار ماند، اما با توجه به بالاتر رفتن سن و تجربه خواننده در هنگام ضبط دومین اذان، در شیوه بیان تفاوتی قابل توجه دیده می شود. هر چند که نسخه دوم هم دارای ترجمه فارسی می باشد، اما لحن بیان کلمات فارسی به دلیل تغییر گوینده کاملاً متفاوت است. استقبال عمومی از ضبط دوم به‌ قدری گسترده بود که صفحات آن در بازار صوتی ایران و حتی در شهرهای استانبول، قاهره و شهرهای بزرگ کشورهای عربی نیز فروخته شد. در منابع غیررسمی آمده که برخی بازرگانان ایرانی مقیم هند، نسخه‌ هایی از این صفحه را به بمبئی، کلکته، لکنهو و … بردند؛ امری که نشان از گستره‌ نفوذ فرهنگی این اثر دارد.

با تأسیس رادیو ایران در اوایل دهه‌ ۱۳۲۰، یکی از نخستین آثار مذهبی‌ که برای پخش انتخاب شد، اذان دماوندی بود. در ماه رمضان یا اعیاد مذهبی، اذان خوانده شده در سال 1291 یا 1307 جناب دماوندی در دورانی که داشتن رادیو در خانه نیاز به دریافت مجوز رسمی از دولت بود، از رادیوهای لامپی، ترانزیستوری یا نفتی پخش می‌شد. این پخش‌های مکرر سبب شد تا نسل جدیدی از شنوندگان که هرگز گرامافون نداشتند هم با صدای استاد دماوندی آشنا شوند و او را بیشتر به خاطر مناجات یا اذانش بشناسند. از دید جامعه‌ شناسی رسانه، این مرحله را می‌توان نقطه‌ گذار از تجربه‌ شنیداری خصوصی به تجربه‌ شنیداری ملی دانست. اذانی که روزی در چند خانه و قهوه‌خانه طنین انداز می شد، در آن دهه از طریق امواج رادیو به شهرهای مختلف ایران می رسید و بنابراین به بخشی از حافظه‌ جمعی ایرانیان بدل گشت.

توازن معنا و موسیقی در اذان 1 جناب دماوندی

از نظر فنی، اذان جناب دماوندی را باید نمونه‌ ای درخشان از تلفیق معنا و موسیقی دانست. او نه تنها مقام بیات ترک را به‌درستی به کار گرفت، بلکه با کنترل هوشمندانه‌ تحریرها، اوج و فرودها و سکوت‌های معنایی، حالتی از خشوع و عظمت را در کنار هم ایجاد کرد. به‌ ویژه در عبارت «الله اکبر»، او از تحریرهای باز و طولانی استفاده می‌کند که به شنونده حس رهایی می‌دهد، در حالی که در «حیّ علی الفلاح» با کوبش صوتی نرم‌تری، نوعی دعوت درونی را القا می‌کند. این شیوه بعدها در تحلیل‌ موسیقی‌دانانی چون روح‌ الله خالقی نیز به عنوان نمونه‌ای از «موسیقی معنوی ایرانی» ذکر شده است. در ضمن، حضور ترجمه فارسی که در فواصل خاصی میان عبارات عربی گنجانده شده، ضرب‌آهنگ ذهنی شنونده را تغییر می‌دهد. در واقع، جناب دماوندی با این ترفند، از اذان ساختاری دو وجهی می‌سازد: نیمه‌ای برای شنیدن و نیمه ای برای اندیشیدن.

آواز بیات ترک جناب دماوندی؛ نخستین اذان ضبط‌ شده جهان

یافته‌ های تاریخی نشان می‌ دهد که هیچ نمونه‌ مستندی از ضبط رسمی اذان در عثمانی، مصر یا حجاز پیش از سال ۱۲۹۱ خورشیدی وجود ندارد. نخستین صفحات مذهبی عثمانی مربوط به سال‌های ۱۹۱۰ میلادی هستند، اما هیچ‌ یک از آنان اذان نبوده‌اند. بنابراین، با دقت در اسناد ضبط شرکت‌های غربی فعال در خاورمیانه آن دوران، می‌توان گفت که اذان استاد دماوندی، نه فقط نخستین اذان ضبط‌ شده تاریخ ایران، بلکه اولین اذان رسمی ضبط‌ شده در تاریخ جهان به شمار می‌آید.

اذان جناب دماوندی فراتر از یک اثر مذهبی، به نمادی از پیوند سنت و مدرنیته در ایران پس از دوران مشروطه تبدیل شد. او از درون آوازهای سنتی ایرانی برخاست، اما ابزار مدرن ضبط را به خدمت معنویت گرفت. چنین ترکیبی در جهان اسلام بی‌سابقه بود و همین ویژگی باعث شد تا نام او در حافظه‌ فرهنگی ایرانیان ماندگار شود. در واقع، این اثر نمایانگر نوعی بلوغ فرهنگی است: جایی که موسیقی و دین نه در تقابل، بلکه در تکامل یکدیگر ظاهر می‌شوند. شاید به همین دلیل است که تا امروز، با وجود گذشت بیش از یک قرن، هنوز لحن اذان جناب دماوندی به گوش بسیاری از ایرانیان آشنا و دلنشین است. باید بدانیم که جناب دماوندی یک موذن یا تعزیه خوان نبود، بلکه خواننده ای بود که به ردیف های موسیقی سنتی ایرانی اشراف کاملی داشت.