آواز بیات اصفهان 1 جناب دماوندی ضبط 1291
اولین اثر ضبط شده محمد فلاحی، مشهور به جناب دماوندی
سه شنبه 23 مهرماه سال 1291 خورشيدی، اولين روز ضبط آثار جناب دماوندی بر روی صفحات سنگی بود. او با همراهی تار ميرزا حسينقلی خان فراهانی آوازی را در دستگاه همايون اجرا نمود که پس از ارسال به روسيه و تکثير آن در کارخانه شرکت گرامافون رکورد واقع در شهر ریگا، نام آواز بيات اصفهان بر روی ليبل نسخه های آن نقش بست.
از نکات جالب اين قطعه، تحت تاثير قرار گرفتن افراد حاضر در استوديو همزمان با اوجگيری آواز خواننده است و شنيدن صدايی که در دقيقه 01:45 می گويد: « باريکلا » گواه اين موضوع می باشد.
همچنين به گوش رسيدن جمله « تصدق اين دست و پنجه، الهی من برم » که در واپسين ثانيه های فايل صوتی به گوش می رسد، از احترام والايی که خواننده برای نوازنده اين اثر قائل بوده، حکايت دارد. با وجود نقل قول های بسياری که نسبت به شعر اين اثر مطرح شده، اما تاکنون نام سراينده اصلي آن به صورتی دقيق و مستند مشخص نيست.

کد پیشواز ایرانسل : 44146974
آواز بیات اصفهان 1 جناب دماوندی؛ نخستین اثر ضبط شده از این خواننده
از منظر تاریخ موسیقی ایران، ضبط آواز بیات اصفهان 1 جناب دماوندی، نه تنها یک اثر هنری کم نظیر به شمار می آید، بلکه نقطه عطفی در مستندسازی و ثبت رسمی آوازهای سنتی ایران محسوب میشود. در اواخر قرن سیزدهم خورشیدی، تلاشهایی برای ثبت آثار هنری بر روی صفحات سنگی آغاز شده بود و جناب دماوندی با اجرای خود، مسیر تازهای را در این حوزه گشود. اهمیت این رویداد زمانی روشنتر میشود که بدانیم استودیوها و امکانات ضبط آن زمان، محدود و بسیار ابتدایی بودند و هر اجرای ضبطشده، نیازمند مهارت، تمرکز و دقت فراوان هنرمند بود.
آواز بیات اصفهان 1 جناب دماوندی، با ویژگیهای ملودیک منحصر به فرد خود، نمونهای برجسته از تسلط این خواننده بر ظرافتهای موسیقی سنتی ایران است. این آواز با فواصل خاص و تغییرات زیر و بم صدای خواننده، فضایی عاطفی و حسی ایجاد میکند که شنونده را با خود همراه میسازد. جناب دماوندی با مهارت بالا، رابطهای متوازن میان آواز و تار برقرار کرده و نشان داده که هر حرکت تار، هماهنگ با اوجها و فرودهای ملودیک آواز، چگونه میتواند تأثیری عمیق و ماندگار بر شنونده بگذارد.
هنرمندانی که در ضبط آواز بیات اصفهان 1 جناب دماوندی در سال 1291 شرکت داشتند

جناب دماوندی
خواننده

میرزا حسینقلی خان فراهانی
نوازنده تار
آواز بیات اصفهان 1 جناب دماوندی؛ نخستین اثر ضبط شده از این خواننده
یکی از ویژگیهای منحصر به فرد این آواز بیات اصفهان 1 جناب دماوندی، تأثیر مستقیم حضور افراد در استودیو بر کیفیت اجرا است. شنیده شدن صدای تحسین آنان در قالب عبارت «باریکلا»، نشان میدهد که حتی در همان لحظات ضبط، واکنش انسانی حضار به اجرا، بخشی ناگسستنی از تجربه صوتی اثر بوده و ناظر ضبطی که از سوی شرکت گرامافون رکورد در استودیو حضور داشته است، در همان هنگام تصمیم گرفته که این صداها به عنوان جزیی از اثر ثبت و ماندگار شوند. چرا که این لحظات نه تنها ارزش تاریخی داشته اند، بلکه حس زنده بودن و اصالت اجرا را برای شنوندگان بازسازی می کنند و آنان را به فضای واقعی اجرای خواننده در سال 1291 می برند.
علاوه بر این ها، احترام و توجه جناب دماوندی به نوازنده تار، در جمله «تصدق این دست و پنجه، الهی من برم» جلوه یافته است. این جمله کوتاه، نماد اخلاق حرفهای و انسانی هنرمند و نیز یادآور اصول همکاری و همافزایی در موسیقی سنتی ایران است. این رفتار، به پژوهشگران و علاقهمندان موسیقی سنتی یادآوری میکند که خلق آثار فاخر همیشه بر پایه تعامل، احترام و همراهی میان نوازنده و خواننده شکل میگیرد.
از بُعد تاریخی نیز، ارسال آثار ضبط شده به روسیه برای تکثیر، نشاندهنده اهمیت جهانی موسیقی ایرانی در آن زمان می باشد. این اقدام، نه تنها دسترسی نسلهای بعدی به آثار اصیل را ممکن ساخت، بلکه نقش مهمی در معرفی موسیقی سنتی ایران به جهان و حفظ میراث فرهنگی کشور ایفا کرد. صفحات سنگی ضبط شده به عنوان اسناد صوتی تاریخی، امروز به پژوهشگران و علاقهمندان امکان میدهند تا تحولات سبکها و روشهای اجرای موسیقی سنتی را مورد مطالعه قرار دهند.


متن شعر آواز بیات اصفهان 1 جناب دماوندی
گر شَميمي زِ سرِ طُرّه جانان خيزد
تا قيامت زِ صبا رايحه جان خيزد
واله ام من که چو از خواب تو بيدار شَوي
به چه رو از سرِ چَشمان تو مُژگان خيزد
آواز بیات اصفهان 1 جناب دماوندی؛ سندی تاریخی، موسیقایی و پژوهشی
یکی دیگر از ابعاد مهم آواز بیات اصفهان 1 جناب دماوندی، ناشناخته بودن سراینده شعر آن است. با وجود نقل قولهای متعدد، هنوز مشخص نیست که شعر آواز توسط کدام شاعر و در چه دورهای سروده شده است. این موضوع، فرصتی ارزشمند برای پژوهشگران و علاقمندان موسیقی و ادبیات ایرانی فراهم میکند تا با بررسی اسناد تاریخی، منابع ادبی و تحلیلهای مقایسهای، به نتایج مستند و دقیقتری دست یابند و خلأهای موجود در تاریخ شفاهی موسیقی ایران را پر کنند.
آواز بیات اصفهان 1 جناب دماوندی، با تمام ویژگیهای منحصر به فرد خود، نه فقط یک اثر موسیقایی تاریخی است، بلکه پنجرهای گشوده رو به فرهنگ، ذوق هنری و ذهنیت جامعه ایرانی در دوران قاجار نیز محسوب میشود. تحلیل این آواز نشان میدهد که موسیقی سنتی ما، فراتر از یک هنر شنیداری، حامل احساسات، تعاملات انسانی و بازتاب فرهنگ یک دوره خاص تاریخی می باشد و حتی میتواند نسلهای بعد را با روح زمانه جامعه ایرانی در دوران گذشته آشنا سازد.