آواز بیات ترک 1 جناب دماوندی ضبط 1291

آواز بیات ترک 1 جناب دماوندی؛ پیوند سنت و مدرنیته در عصر مشروطه

سال‌ ها بعد، استاد علی‌اکبرخان شهنازی در گفت‌وگویی با هوشنگ ابتهاج متخلص به سایه، به خاطرات ضبط همین صفحه بازگشت. او از تمرینات فشرده پیش از ورود به استودیو سخن گفت، از شوق پدرش میرزا حسینقلی‌خان هنگام شنیدن آثار مشترک ضبط شده با جناب دماوندی و از غروری که در نگاه او موج می‌زد. همچنین با تحسین از خوانش جناب دماوندی یاد کرد؛ آوازی که نه فقط در ذهن استاد شهنازی بلکه در حافظه موسیقی ایران ماندگار شد. استاد داریوش پیرنیاکان نیز در توصیف آن ایام چنین روایت کرده است: « هر وقت از این صفحه گرامافون سخنی در کلاس‌ها به میان می‌آمد، استاد شهنازی با لبخند می‌ گفت: آن وقت‌ها جناب خیلی خوب می‌خواند، آن وقت ها جناب خیلی خوب می خواند.» همین جمله به‌خوبی نشان می‌دهد که جایگاه استاد دماوندی نزد اساتید هم دوره اش و حتی موسیقیدانان نسل های بعدی چگونه است.

اگر آواز بیات ترک 1 جناب دماوندی فقط سندی صوتی از همکاری یک خواننده نامدار و یک نوازنده نوجوان بود، باز هم ارزشی دوچندان داشت. اما اهمیت آن فراتر از یک همکاری است. این صفحه گرامافون در برهه ای ضبط شد که ایران در حال تجربه‌ی تحولات سیاسی و اجتماعی مهمی بود. پایان قرن سیزدهم خورشیدی با انقلاب مشروطه، تغییرات حکومتی و شکل‌گیری نهادهای مدرن همراه بود. در این بستر، موسیقی نیز در جست‌وجوی راهی تازه برای بقا و بازآفرینی خود بود. جناب دماوندی در آواز بیات ترک 1، با صدایی قدرتمند و تحریرهایی دقیق، سبکی را عرضه کرد که ترکیبی از سنت استادان قدیم و در عین حال نگاه به افق‌ های نوین بود. او بیات ترک را با طنین ویژه‌ای اجرا کرد که نه‌ فقط رنگ و بویی کلاسیک داشت، بلکه به‌واسطه همراهی تار جوانی چون شهنازی، حال‌ و هوایی کاملاً متفاوت یافت. تار زنده یاد شهنازی هر چند در آن زمان رنگ نوجوانی داشت، اما در همان آغاز نشان از نبوغی می‌داد که بعدها او را به یکی از بزرگ‌ترین نوازندگان تاریخ موسیقی ایران بدل کرد. سبک او در آن زمان بیشتر نزدیک به پدرش، میرزا حسینقلی خان فراهانی بود و بعدها کم کم سبک مستقل خاص خود را شکل داد.

ضبط بیات ترک 1 جناب دماوندی نشان می‌ دهد که چگونه تکنولوژی رکورد صدا به وسیله دستگاه گرامافون توانست پلی میان سنت و مدرنیته ایجاد کند. تا پیش از آن، موسیقی ایرانی با تمام شکوه خود پس از پایان مجالس ملی یا مذهبی، جشن ها و میهمانی های خاص، کاملاً ناپدید می‌ شد. اما از آن زمان به بعد، صداها بر روی صفحات ثبت شدند و به بخشی از حافظه جمعی بدل گشتند. به همین دلیل، صفحات اندک بر جای مانده از استاد دماوندی و استاد شهنازی، نه تنها ارزش هنری بلکه اهمیت تاریخی دارند؛ چرا که آیینه‌ ای از دوران گذار موسیقی ایران هستند.