فیلم مستند جناب دماوندی
این مستند از پنجره یک قرن زندگی محمد فلاحی، مشهور به جناب دماوندی، خواننده نامدار و موسیقیدان صاحب سبک دوران قاجار و پهلوی، به روایت تاریخ معاصر ایران می پردازد. فیلمی موسیقایی که بر پایه اسناد دست اول خانوادگی، فایل‌های صوتی منتشرنشده، آرشیو تصویری گسترده و گفتگو با موسیقیدانان برجسته تلاش دارد تا با تلفیق فیلم های قدیمی و تصویربرداریی نوین، نشان دهد که چه بسیار مردان و زنانی در تاریخ ما وجود داشته اند که برای رشد و اعتلای فرهنگ ایران زمین کوشش کردند اما ما حتی نامی از آنان نشنیده ایم. پژوهشگر، نویسنده و کارگردان این اثر، کیان فلاحی، نتیجه جناب دماوندی می باشد.
جناب دماوندی، مستندی که هرگز دیده نشد
مستند جناب دماوندی، بیش از یک زندگینامه یا به اصطلاح پرتره می باشد؛ اثری است که در مرز میان موسیقی، تاریخ و حافظه جمعی جستجو و حرکت می‌کند. در مسیر روایت زندگی محمد فلاحی، مخاطب شاهد گذر تاریخ از اواسط قاجار تا پهلوی است؛ قرنی پرآشوب که در آن صدا، شعر و نغمه به سلاحی فرهنگی برای بقا و معنا بدل می‌شود. گویی بیننده در اتوموبیلی قدیمی نشسته و همینطور که آوازهای شنیده نشده جناب دماوندی از رادیو گرامی قدیمی به گوش می رسد، نگاهی به بیرون دارد.
خودرویی کلاسیک که گاه تند و گاهی هم کند حرکت می کند. از پشت شیشه آن اما، تصاویر آرشیوی همچون فیلم های قدیمی نمایش داده شده بر پرده سینماهای لاله زار می گذرند. مناظر این مسیر یکنواخت نیست. روایتی فی البداهه از زبان اساتید موسیقی و آشنایان جناب دماوندی به گوش می رسد. روایتی که اکنون و بعد نیم قرن از درگذشت این هنرمند، برای اولین بار شنیده می شود. مستند تلاش می‌کند که نشان دهد چگونه آواز و موسیقی ایرانی، در دل تحولات اجتماعی و سیاسی به زندگی معنا می بخشد و حتی خود بدل به سندی تاریخی می شود.
استاد دماوندی، خواننده‌ای برخاسته از آواز اصیل ایرانی بود، اما زندگی‌اش فراتر از دایره موسیقی جریان داشت. او هم‌نشین سیاست‌مداران و روشنفکران بسیاری بود، در کنار علی قلی خان بختیاری مشهور به سردار اسعد دوم، به اروپا سفر کرد و در میانه قرن بیستم، صدایش نه فقط نغمه‌ای موسیقایی، بلکه به پژواکی مبدل شد که از مرزهای سنت فراتر رفت و ماندگار گردید.
آنونس‌های رسمی فیلم مستند جناب دماوندی
مصاحبه با اساتید معاصر موسیقی ایران در مستند جناب دماوندی
در طول ساخت فیلم، بیش از ۲۰ نفر از پژوهشگران، نویسندگان، موسیقیدانان و اعضای خانواده جناب دماوندی در گفتگوها شرکت دارند. در میان آنان می‌توان به نام اساتید نام آشنایی چون: حسین خواجه امیری (ایرج)، علی جهاندار، علی اکبر شکارچی، داریوش طلایی، مهدی فلاح، معصومه مهرعلی، حمید متبسم، داریوش پیرنیاکان، مظفر شفیعی، حمیدرضا نوربخش، علیرضا میرعلی نقی، سلمان سالک، فرامرز پارسی، محبوبه گلزاری، سیف الله محمدیان، فرهاد کیاماری، هوشنگ فروغمند و … اشاره کرد که هر یک از زاویه‌ای متفاوت به بازخوانی این چهره فراموش شده پرداخته‌اند. حضور نسل‌های مختلف در این گفتگوها، فیلم را به پلی میان گذشته و حال بدل کرده است.
مستند جناب دماوندی
ایران در گذر تاریخ
جناب دماوندی شاهد دوره‌ای بود که در آن موسیقی و سیاست ناگزیر در هم تنیده شده بود. فیلم به‌صورت غیرمستقیم تاریخ معاصر ایران را مرور می‌کند: از واپسین سال‌های سلطنت قاجار و شکل گیری جنبش مشروطه تا سقوط این سلسله و تثبیت دولت مدرن در زمان پهلوی اول، از جنگ جهانی دوم تا ملی‌شدن نفت و سپس تحولات دهه‌های میانی قرن بیستم. در این میان، صدای جناب دماوندی، با تمام فراز و فرودهای زمانه، بدل به آینه‌ای از روح جامعه فرهنگی ایران می‌شود.
نقش زنان و تحولات فرهنگی
یکی از محورهای مهم مستند، نقش و حضور زنان در موسیقی ایرانی است. فیلم، از خلال زندگی جناب دماوندی و هم دوره‌هایش، نشان می‌دهد که چگونه زنان، با وجود محدودیت‌های اجتماعی، در گسترش و تحول موسیقی نقش مؤثری داشتند. از نسل اول خوانندگان موسیقی سنتی که حتی نام کاملشان بر لیبل صفحات گرامافون ضبط نشد، نظیر افتخار خانم، زری خانم و امجد خانم تا بانو ایران الدوله هلن، از روح انگیز و مهر آفاق خانم تا عزت روح بخش تا مرضیه، از قمرالملوک وزیری و پروین تا شاگردان نسل بعد آنان نظیر افسانه رثایی، معصومه مهرعلی و … . فیلم ردپای تأثیرگذار این چهره‌ها را در جریان موسیقی معاصر دنبال می‌کند.
کنسرت جناب دماوندی در اروپا
بخش قابل توجهی از فیلم به سفرهای دماوندی به اروپا اختصاص دارد. او در حدود سال‌های ۱۹۱۰ میلادی، به همراه سردار اسعد بختیاری، دو بار به اروپا سفر کرد و نزدیک به سه سال در پاریس اقامت داشت. این دوران نقطه عطفی در زندگی اوست؛ آشنایی با موسیقی کلاسیک غربی، حضور در محافل فرهنگی پاریس و اجرای کنسرت‌هایی برای مخاطبان اروپایی. فیلم با استفاده از اسناد و عکس‌های کمتر دیده شده، این بخش از زندگی او را بازسازی می‌کند و نشان می‌دهد چگونه دماوندی با صدای بی نظیرش، هم نخستین اذان ضبط شده تاریخ ایران را ضبط نمود و هم از نخستین خوانندگان ایرانی بود که پلی میان شرق و غرب ساخت.
تصاویری از فیلم مستند جناب دماوندی
مستند جناب دماوندی
سه زبان، سه جهان
مستند جناب دماوندی در سه نسخه‌ی زبانی تولید شده است: فارسی، انگلیسی و فرانسوی، هر سه با زیرنویس و نسخه مخصوص ناشنوایان. این تصمیم از آغاز در طراحی پروژه وجود داشت تا فیلم بتواند برای مخاطب جهانی، به ویژه در آمریکای شمالی، استرالیا و اروپا، قابل دسترس و قابل درک باشد.
موسیقی، صدا و حافظه
در سراسر فیلم، موسیقی نه به عنوان پس زمینه بلکه در مقام عنصری روایی حضور دارد. در هر فصل، بخشی از آثار ضبط شده جناب دماوندی که به تازگی توسط تیمی متخصص پالایش شده، شنیده می شود. فیلم نشان می‌دهد که چگونه آوازی قدیمی می‌تواند مسیر یک قرن تاریخ را روایت کند؛ از نخستین ضبط‌های گرامافون تا آخرین اجرای او در سال ۱۳۳۲ خورشیدی.
جناب دماوندی؛ از دماوند تا پاریس
مستند جناب دماوندی می کوشد تا نشان دهد که موسیقی ایرانی نه فقط مجموعه‌ای از نغمات، بلکه نوعی بیان فلسفی و عاطفی است. در آثار این هنرمند، معنا از آواز جدا نیست؛ هر تحریر، هر سکوت و هر فرود، بخشی از مسیر است. او هنرمندی بود که از دل سنت برخاست، اما درک جهانی از هنر داشت، صدایی که از دماوند برخاست و به سالن های پاریس رسید.
نسخه های گوناگون مستند جناب دماوندی
مجموعه مستند زندگینامه جناب دماوندی در چهار قالب اصلی تولید شده است:
نسخه سریالی مستند جناب دماوندی در هشت قسمت (۳۵۶ دقیقه):
هر قسمت حدود ۴۵ دقیقه، با نام‌گذاری برگرفته از گوشه‌ها و دستگاه‌های موسیقی ایرانی (همچون شور، ماهور، نوا، و همایون و…). این ساختار نه‌تنها به جهان موسیقایی جناب دماوندی ادای احترام می‌کند، بلکه نوعی سیر درونی و عاطفی را نیز بازتاب می‌دهد؛ سفری از شور آغازین تا پرواز این هنرمند، همان‌گونه که آواز ایرانی اجرا می شود.
نسخه بلند سینمایی مستند جناب دماوندی (۱۵۰ دقیقه):
برای نمایش در سالن‌ها و جشنواره‌های گوناگون، که با حذف برخی قسمت های تخصصی و تحلیلی، تمرکز خود را بر مسیر زندگی و رابطه جناب دماوندی با تاریخ و موسیقی معطوف می‌کند. این نسخه برای مخاطب فارسی زبان طراحی شده که می‌خواهد داستان را در یک نشست پیوسته و با جزییات تجربه کند.
نسخه بلند سینمایی مستند جناب دماوندی (90 دقیقه):
این نسخه از فیلم مستند جناب دماوندی با هدف شرکت در جشنواره های بین المللی و پخش در شبکه های خارجی ساخته شده است.
نسخه کوتاه فیلم مستند جناب دماوندی (40 دقیقه):
این نسخه کوتاه فیلم مستند جناب دماوندی برای شرکت در جشنواره های فیلم کوتاه و با هدف معرفی به مخاطب خارج از کشور ساخته شده است.
هر چهار نسخه فیلم تولید شده از مستند جناب دماوندی، با نگاهی شاعرانه و پژوهشی، مرز میان مستند تاریخی و فیلم هنری را در‌هم می‌شکنند. تصاویر، گفتگوها و روایت‌های معاصر در کنار صحنه‌هایی از بازآفرینی‌های تصویری و سفر در زمان، فضایی می‌آفریند که در آن گذشته و حال در هم تنیده‌اند.
تهیه کننده، نویسنده و کارگردان:
کیان فلاحی
تدوین:
احسان گلینی
موسیقی:
مجید محمدی شاهد
گرافیک:
استودیو کاتشو
گروه ترجمه:
علیرضا فلاحی
ناهید فلاحی
کیان فلاحی
الناز علامه
پالایش صدا:
ایمان نیک
مجید محمدی شاهد
ضبط صدا:
استودیو نیک آوا
مدیر مالی:
علیرضا فلاحی
گروه فیلمبرداری:
احسان گلینی
مهتاب ابوطالبی
محمد جواد زیدآبادی
سهیل مشکل گشا
فیلمبرداری هوایی:
احسان خداوردی
امیررضا بحرینی
حسین خواجه امیری (ایرج)
علی اکبر شکارچی
علی جهاندار
مظفر شفیعی
داریوش طلایی
معصومه مهرعلی
داریوش پیرنیاکان
مهدی فلاح
حمید متبسم
حمیدرضا نوربخش
محبوبه گلزاری
حبیب حسینی
سیف الله محمدیان
علیرضا میرعلی نقی
فرامرز پارسی
هوشنگ فروغمند اعرابی
کاظم فلاح دماوندی
فرهاد کیاماری
جواد فلاحی
حسین نیاکان
زهرا طاولی
فاطمه صباغ
سعید اورندی
علیرضا فلاحی
ناهید فلاحی
رامین فلاحی
نیلوفر فلاحی
فاطمه صباغ
علیرضا فلاحی
ناهید فلاحی
رامین فلاحی
نیلوفر فلاحی
سعید اورندی
سعیده اورندی
منابع و آرشیو
برای ساخت این فیلم، طی هفت سال تحقیق مستمر، کیان فلاحی به گردآوری و بازسازی اسناد متنوعی پرداخت:
- مجموعه‌ای از صفحات گرامافون و فایل‌های صوتی منتشرنشده دماوندی؛
- عکس‌ها، نامه ها، اسناد، کتاب های قدیمی و دست‌نوشته‌های خانوادگی؛
- فیلم‌های آرشیوی از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی؛
- مصاحبه هایی مفصل با موسیقیدانان، پژوهشگران و تحلیلگران معاصر
- گفتگو با خانواده، آشنایان و همسایگان قدیم جناب دماوندی، همچنین اهالی دماوند
این منابع برای نخستین بار در این مستند منتشر می‌شوند و تصویری زنده از دوران طلایی موسیقی ایران را بازسازی می‌کنند.
- Honorable Mention 10th Realtime International Film Festival (RTF)
- OFFICIAL SELECTION 16th ZUMA INTERNATIONAL FILM FESTIVAL 2025