آواز نی داوود جناب دماوندی ضبط 1307

چهره پنهان جناب دماوندی، از هنر آوازی تا سکوت درونی

محمد فلاحی از معدود خوانندگان دوران قاجار و پهلوی بود که توانست، آثاری ارزشمند و ماندگار از خود در قالب صفحات گرامافون به ‌جای گذارد. با وجود آن که این ردیفدان صاحب سبک، تقریباً از هر دستگاه به جز راست پنجگاه، یک نمونه‌ ضبط ‌شده در آرشیو تاریخ موسیقی ایران دارد، اما اسناد خانوادگی و روایت‌های شفاهی حاکی از آن می باشد که با وجود توانایی چشمگیر او در آوازخوانی، وی هیچ‌گاه میل چندانی به انجام ضبط های متعدد و اجراهای پی‌ در پی نداشته است. این نکته، یکی از ویژگی‌ های شخصیتی اوست که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

بر اساس یادداشت‌ ها، عکس‌ ها و اسناد قدیمی خانوادگی که طی ادوار مختلف در میان فرزندان و نوادگان جناب دماوندی حفظ شده اند، به‌وضوح می‌توان دریافت که این هنرمند، فردی درون‌ گرا، کم‌گو و تا حد زیادی محافظه‌کار در بیان مسائل زندگی شخصی و هنری خود بوده است. او حتی در حضور نزدیک‌ترین افراد خانواده اش، کمتر درباره جزئیات هنری، روابط حرفه‌ای یا خاطراتش از همکاری با نوازندگان و مدیران تجاری حوزه موسیقی سخن گفته است. این سکوت، اگرچه گاه موجب ابهام در شناخت تاریخ زندگی جناب می‌ شود، اما از دیگر سو، جلوه گر منش و وقار این هنرمند است؛ خواننده ای که آواز را نه ابزاری برای شهرت یا کسب درآمد، بلکه وسیله ای برای رشد و تعالی شخصی و جامعه پیرامونش می‌ دانست.

نسل‌های بعد خانواده جناب دماوندی نیز، با وجود علاقه به حفظ خاطرات نیاکان، تا سال‌ها تصوری ناقص از گستره فعالیت‌های هنری او داشتند. چنان‌ که در مواردی خاص کیان فلاحی، نتیجه این هنرمند نامدار، تنها پس از سال‌ها جستجو در اسناد مکتوب، دفاتر قدیمی، نامه‌ها و صفحات گرامافون فراموش‌ شده، به آثاری دست یافت که هیچ‌گونه اشاره‌ای از آن‌ها در روایت‌های خانوادگی وجود نداشت. این اکتشاف دیرهنگام، نه‌تنها ابعاد جدیدی از هنر جناب دماوندی را روشن ساخت، بلکه موجب شد تا پژوهش‌هایی جدی‌تر درباره فعالیت‌ های هنری و اجتماعی او، توسط بازماندگانش آغاز شود. یکی از نتایج مهم این پژوهش‌ ها، شناسایی دقیق‌ مسیر ضبط‌ های سری دوم آثار او بود؛ دوره‌ ای که نقشی اساسی در شکل‌گیری آخرین آثار بجای مانده از او داشت.

مروری بر سری اول و دوم ضبط آوازهای جناب دماوندی

یکی از نقاط عطف فعالیت هنری جناب دماوندی، دوره اول ضبط‌ آثار او در سال ۱۲۹۱ خورشیدی است؛ دورانی که صنعت ضبط صفحه در ایران هنوز در ابتدای مسیر پر فراز و نشیبش بود و تنها تعداد معدودی از خوانندگان و نوازندگان فرصت ثبت صدای ساز و آوازشان را بر صفحات هفتاد و هشت دور پیدا کرده بودند. در همان زمان بود که سری جدیدی از آثار غیرمذهبی و مذهبی جناب دماوندی ضبط شدند. اما نکته قابل توجه این است که با وجود استقبال چشمگیر مردم از برخی دیسک های هفتاد و هشت دور او، مانند صفحه اذان 1 و مناجات 1 که پیشتر به پرفروش‌ترین صفحات تاریخ گرامافون ایران بدل گردیده بود، این خواننده هیچ‌گاه از موفقیت هایش در محافل عمومی یا حتی خانوادگی سخن به میان نیاورد.

در واقع، خودداری جناب دماوندی از پرداختن به شهرت، شخصیت هنری او را متمایزتر می‌ کند. برخلاف بسیاری از خوانندگان که با شور و اشتیاق به دنبال اجراهای بیشتر بودند، جناب دماوندی به کیفیت آواز و رعایت نکات زیبایی‌شناختی توجه داشت. صفحات ضبط‌ شده وی، با آنکه تعدادشان چندان زیاد نیست، اما از نظر کیفیت اجرا، تلفیق شعر با موسیقی و همچنین میزان کنترل و اجرای تحریرها، همگی از جمله آثار قابل توجه تاریخ موسیقی سنتی ایران به شمار می‌ آیند.

در میان آثار جناب دماوندی، صفحه نی‌ داوود جایگاه ویژه‌ ای دارد. اثری که می‌ توان آن را آخرین ضبط غیرمذهبی این خواننده دانست، در واپسین روزهای همکاری‌اش با نمایندگی شرکت بزرگ « پولیفون رکورد » در ایران، یعنی تجارتخانه « عَزرا میرحَکاک »، ضبط گردید. آواز نی داوود، علاوه بر ارزش‌ موسیقایی، از نظر تاریخی نیز دارای اهمیت والایی است. چرا که نشان‌ دهنده پایان دوره خاصی از فعالیت هنری جناب دماوندی می باشد؛ سال هایی که این هنرمند کهنه‌کار همچنان توانایی آوازخواندن در بالاترین سطوح موسیقی ایران را داشت، اما دیگر به ضبط‌ صفحات جدید یا اجرای کنسرت های عمومی نپرداخت.