آواز شور 2 جناب دماوندی ضبط 1291

آواز شور 2 جناب دماوندی؛ از جفای دلبر تا وفای عاشق

در میان آثار ضبط‌ شده از جناب دماوندی، آواز شور ۲ جایگاهی ویژه دارد. این اثر، نه‌ فقط ادامه‌ ای بر همکاری هنرمندانه‌ او با میرزا اسدالله‌ خان اتابکی بلکه بازتابی از درک عمیق او از پیوند میان کلام شعر و حالت موسیقایی دستگاه شور می باشد. در این قطعه زنده یاد دماوندی، از سروده های دو شاعر مختلف وام گرفته است. بیت نخست از وحشی بافقی است، شاعر سده‌ دهم هجری که در غزل‌هایش نگاهی شوریده و صادقانه به عشق دارد؛ و بیت دوم از ادیب نیشابوری، از شاعران سده‌ سیزدهم هجری که در سروده‌هایش زبانی سنجیده و تأمل‌گرانه در پیوند با مفاهیم گذر عمر و وفا به کار می‌ برد. دماوندی با گزینش این دو بیت، در واقع پلی میان دو دوره‌ بزرگ از تاریخ شعر فارسی می‌ سازد: از عرفان تغزلی قرن دهم تا احساس عقلانی و تلطیف‌ شده‌ اواخر قاجار. همین تلفیق در محتوا و فرم، آواز شور ۲ را به یکی از نمونه‌های شاخص درک میان‌ رشته‌ای او از شعر و موسیقی بدل کرده است.

در ظاهر، این دو بیت ادامه‌ منطقی یکدیگرند، اما از نظر تاریخی و سبک‌ شناسی از دو شاعر جدا می‌آیند. دماوندی با تلفیق آنان، معنایی تازه آفریده است؛ چنان‌ که گویی شاعر واحدی از خلال قرون سخن گفته است. در بیت نخست از وحشی بافقی، زبان ساده و صادقانه‌ او در توصیف عشق مجازی و رنج‌آلود کاملاً آشکار است:

تو گو به دلبر من این‌قدر جفا نکند،  جفای او همه کس می‌کشد، چرا نکند

در اینجا عاشق از جفای معشوق می‌ نالد، اما ناله‌ اش به ملامت نمی‌ انجامد. مصراع دوم، با آوردن «چرا نکند»، نوعی تسلیم عاشقانه را نشان می‌دهد. عاشق، جفای دلبر را بخشی از ماهیت عشق می‌داند. این روحیه‌ی دوگانه‌ شکایت و پذیرش، از بارزترین ویژگی‌های غزل‌های وحشی است. او همواره میان درد و لذت، اعتراض و رضا، نوسان دارد و در نهایت به سکوتی پرمعنا می‌رسد. اما در بیت دوم از ادیب نیشابوری، زبان از عاطفه‌ بی‌واسطه به تأملی فلسفی‌تر می‌گراید:  من از جفایش نترسم، ولی از آن ترسم ، که عمر من به جفایش آن‌قدر وفا نکند

اینجا دیگر مسئله تنها رنج جفا نیست، بلکه بیم از کوتاهی عمر در برابر دوام آن است. شاعر، «وفا» را به‌گونه‌ای دوپهلو به‌کار می‌برد: هم به معنای پایداری عاشق در محبت، و هم به معنای دوام و تاب‌آوری عمر. بدین‌ترتیب، عشق به امری فراتر از احساس بدل می‌ شود؛ به نوعی آزمون هستی‌شناسانه که در آن عاشق از فنا نمی‌هراسد، بلکه از ناتوانی در وفاداری به رنج عشق بیم دارد. دماوندی با کنار هم نهادن این دو بیت، گفت‌وگویی میان دو قرن را می‌آفریند: در بیت نخست، عاشق به جفا تن می‌دهد و در بیت دوم، به پایداری در آن می‌اندیشد. چنین ترکیبی، ساختاری کامل برای بیان دستگاه شور فراهم می‌کند؛ جایی که سوز، رضا و تأمل هم‌ زمان حضور دارند.